Nieuw handboek voor KAR’s: grote stap naar volwaardige kinderparticipatie

Goed nieuws voor alle kinderen en begeleiders van nieuwe en bestaande KinderAdviesRaden (KAR’s). Het uitgebreide, praktische en toegankelijke Handboek KinderAdviesRaad in de Zorg is klaar! Samen met anderen, onder wie 6 bestaande KAR’s, zette Kind & Ziekenhuis alle beschikbare tips, do’s en don’ts, ervaringen, goede voorbeelden en praktische tools op een rij die de KAR tot een succes kunnen maken.

Kinderen hebben het recht hun mening te geven over zaken die hen aangaan, zegt artikel 12 van het Kinderrechtenverdrag. Dat geldt zeker voor de medische kindzorg, vindt Kind & Ziekenhuis. Kinderen hebben andere behoeftes en wensen dan volwassenen. Ze ervaren de zorg vanuit een ander perspectief.

Er is geen sprake van kind- en gezinsgerichte zorg als kinderen er niet over kunnen meepraten en meebeslissen. Daarom moet iedere zorgorganisatie behalve een cliëntenraad ook een volwaardige KinderAdviesRaad (KAR) hebben die ook echt invloed heeft, vindt Kind & Ziekenhuis.

28 KinderAdviesRaden

Maar zover is het nog niet. Sinds Kind & Ziekenhuis en het Nijmeegse Amalia kinderziekenhuis in 2013 de eerste KinderAdviesRaad in het leven riepen, kwamen er 27 KAR’s bij, waarvan 24 in ziekenhuizen, 2 in revalidatiecentra en de Landelijke KAR van Kind & Ziekenhuis zelf.

Daarbij werd dankbaar gebruik gemaakt van de handreiking voor startende KAR’s die Kind & Ziekenhuis samen met de KAR in het Amalia opstelde. Ook houdt Kind & Ziekenhuis een jaarlijkse KAR-dag, waarop kinderen ervaringen uitwisselen, en een jaarlijkse intervisiebijeenkomst voor begeleiders.

Vergroten kinderstem

“Toch hebben veel KAR’s moeite om een volwaardige plaats in de organisatie te veroveren”, zegt directeur Hester Rippen van Kind & Ziekenhuis. “Om startende en lopende KAR’s daarin beter te ondersteunen, zijn we vorig jaar gestart met het project Vergroten Kinderstem medische zorg. We deden dit samen met projectpartners Missing Chapter Foundation, de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) en subsidiegever FNO Zorg voor kansen. Ook de jongeren van JongPIT zijn erbij betrokken.”

In de eerste fase van het project werd het functioneren van de raden geanalyseerd. Dit gebeurde aan de hand van een uitgebreide enquête onder alle KAR’s en intensieve dialoogsessies met 6 KAR’s in verschillende fases van ontwikkeling, vertelt Rippen.

Praktische tips, voorbeelden en tools

Al snel werd duidelijk wat de voorwaarden voor een goed lopende KAR zijn. Zoals draagvlak bij het management en een vaste begeleider vanuit de organisatie met voldoende ‘KAR-uren’. Maar de belangrijkste conclusie was: iedere KAR heeft veel praktische ondersteuning nodig. Kind & Ziekenhuis besloot daarom eerst een uitgebreid praktisch handboek samen te stellen met alle beschikbare tips, do’s en don’ts, ervaringen, goede voorbeelden en tools.

Het handboek voor KAR’s bestaat uit een theoretisch gedeelte, een deel met tools en de kinderversie ‘Vraag maar raak!’

“Het vormgeven van een KAR vereist echt specifieke deskundigheid”, zegt Hester Rippen. “Hoe moet je vergaderen, welke onderwerpen kies je, hoe kaart je iets aan, hoe behandel je een adviesaanvraag. Maar ook: hoe werf je leden, hoe verdeel je de taken, hoe zorg je voor een veilige sfeer in de groep. Op al die vragen geeft het handboek antwoord. Op basis van de ervaringen van de bestaande KAR’s, onze deskundigheid en die van onze projectpartners.

Nieuwe en bestaande KAR’s

Het handboek is bedoeld voor kinderen en begeleiders van zowel nieuwe als bestaande KAR’s. Het theoretische gedeelte, vooral bedoeld voor begeleiders en voorzitters, behandelt thema’s als kind- en gezinsgerichte zorg en medezeggenschap, de plaats in de organisatie, draagvlak voor en zichtbaarheid van de KAR.

Ook beschrijft het handboek alle fases van ontwikkeling die een KAR vanaf de start doormaakt. Nieuwe KAR’s kunnen dit gebruiken als routekaart, terwijl lopende KAR’s kunnen nagaan in welke fase zij zitten en of ze misschien een stap hebben overgeslagen.

Kinderversie – vraag maar raak!

Daarnaast bevat het handboek een kinderversie met de titel KinderAdviesRaad – vraag maar raak!, en een deel Tools met 20 praktische hulpmiddelen. De kinderversie, die ook voor volwassenen erg toegankelijk is, beschrijft de belangrijkste ins en outs van de KAR in begrijpelijke taal.

Maar de kinderversie behandelt vooral praktische onderwerpen waar kinderen concreet mee aan de slag kunnen. Zoals een wervingsposter maken voor nieuwe leden, een schema invullen dat je helpt een ingewikkelde adviesaanvraag te behandelen en werken met een tool waarmee je jouw rol in de KAR kunt bepalen. Ook zijn de handvesten van Kind & Ziekenhuis omgewerkt tot checklist, waarmee je kunnen nagaan welke zaken je als KAR kunt aankaarten.

De Landelijke KinderAdviesRaad van Kind & Ziekenhuis organiseerde in 2020 en 2021 de jaarlijkse landelijke KAR-dag in digitale vorm.

Zo leren startende en lopende KAR’s via het handboek van elkaars ervaringen. Om dit leerproces op gang te houden, heeft Kind & Ziekenhuis een Teams-omgeving in het leven geroepen waarin begeleiders en voorzitters elkaar vragen kunnen stellen en ervaringen kunnen delen. Deze KAR-community is een deelcommunity van de Academy Ervaringsprofs Kindzorg.

Nieuwe inzichten en ervaringen die hieruit voortvloeien worden weer opgenomen in de volgende versie van het handboek, dat ook een digitale variant zal krijgen. Ook is een aantal onderwerpen uit het handboek opgenomen in de nieuwe Keuzekaart van de Academy. Zo krijgt het lerende online netwerk dat de Academy wil zijn ook via de KAR-community verder gestalte.

“Medezeggenschap is een kinderrecht, dus geef dus geef de KAR een volwaardige plek in de organisatie”

“Het handboek is een eerste grote stap richting volwaardige kinderparticipatie in zorgorganisaties”, zegt projectmanager Anjet van Dijken van Kind & Ziekenhuis. “De volgende grote stap zal zijn dat we de KAR’s toegang gaan verschaffen tot een speciaal kindvriendelijk rapportagedeel van onze Ervaringsmonitor. Dit is het instrument van waarmee kinderen, jongeren en ouderen in de vorm van verhalen hun ervaringen met de zorg rapporteren aan Kind & Ziekenhuis en de deelnemende zorgorganisaties.”

Ook komt er de mogelijkheid voor KAR’s en zorgorganisaties om zelf vragen aan de Ervaringsmonitor toe te voegen, vertelt Anjet van Dijken. “Op deze manier kunnen de kinderen zelf actief peilen wat hun achterban vindt. Samen met toegang tot de verhalen en de analyses in de Ervaringsmonitor, versterkt dit de positie van de KAR als vertegenwoordiger van de kinderen. En dus de kinderparticipatie in de zorgorganisatie.”

Bewustwording

Voor Kind & Ziekenhuis is het inmiddels ook tijd voor de volgende fase in het project Vergroten Kinderstem medische zorg. Dat is het vergroten van het draagvlak voor de KAR’s in het management van zorgorganisaties. Er zal onder meer samen met de NVK een bewustwordingscampagne worden gestart richting kinderartsen en raden ven bestuur van zorgorganisaties om duidelijk te maken dat een KAR niet iets leuks is, maar iets noodzakelijks.

“Medezeggenschap is een kinderrecht”, zegt Hester Rippen, “Zorgorganisaties hebben de plicht om het mogelijk te maken. Dus geef de KAR een volwaardige plek in de organisatie naast de cliëntenraad. Dat betekent onder meer voldoende personele ondersteuning en een fatsoenlijk budget. Anders blijft kinderparticipatie een wassen neus.”