Procedurele comfortzorg in het Amalia kinderziekenhuis
In het Amalia kinderziekenhuis in Nijmegen kunnen kinderen medische procedures met vertrouwen tegemoet zien. Een zeer gedreven procedureel sedatieteam weet steeds beter hoe ze handelingen als bloedafname of een katheter plaatsen bij een kind zo comfortabel mogelijk kunnen laten verlopen. Steeds meer kinderen lopen na afloop vrolijk het ziekenhuis weer uit.
Als ze in het Amalia bloed bij je afnemen of een infuus plaatsen, krijg je in principe eerst verdovende crème op je arm. Dan kun je even iets leuks gaan doen, want het werkt pas over een uur. Vroeger kon het gebeuren dat je geprikt werd op een moment dat jij er nog niet klaar voor was. Maar nu begrijpen alle zorgverleners in het ziekenhuis dat jij dan nog angstiger wordt en zelfs een trauma kunt oplopen. Denkt een drukke collega daar even niet aan, dan zegt de medisch pedagogisch zorgverlener nu dat jullie nog aan het voorbereiden zijn. Hij of zij komt dan later terug.
Niet meer ‘op de tanden bijten’
Zo werkt het inmiddels bij medische procedures in het Amalia. Het oude denken, zoals het procedureel sedatieteam het noemt, is afgeschaft: het idee dat procedures nu eenmaal moeten gebeuren en dat het kind maar even op de tanden moet bijten. In plaats daarvan vraagt het team zich nu steeds van tevoren af: hoe kunnen we deze procedure bij dit kind op dit moment zo comfortabel mogelijk laten verlopen.
Daarvoor heeft het team inmiddels een rijk palet aan middelen en methodes. Zoals verdovende crème, afleiding, sedatie met lachgas en een virtual reality bril. Therapeutische communicatie is de norm: door helpend of positief taalgebruik ervaart het kind minder angst, pijn en stress.
Zo wordt er niet meer gesproken over prikken of naalden. Ook krijgen ouders het verzoek positieve taal te gebruiken, voorafgaand aan de ingreep en na afloop thuis. Het team vertaalde de scripts in de virtual reality bril zelf naar comfort scripts in helpende taal in het Nederlands.
Procedureel comfort op maat
Maar het belangrijkste instrument is het procedureel sedatieteam zelf, dat op twee dagdelen in de week comfortzorg rond medische procedures bij kinderen uitvoert. Het team is multidisciplinair en bestaat uit drie physician assistants kindergeneeskunde, drie physician assistants anesthesiologie, zes kinderverpleegkundigen, twee medisch pedagogisch zorgverleners, een kinderarts en een kinderanesthesioloog.
“Als je procedureel comfort op maat wilt bieden, heb je al deze disciplines nodig”, zegt kinderanesthesioloog Mila Leeuwerik. “De kracht van ons team is dat de leden elkaar aanvullen en volledig op elkaar zijn ingespeeld.”
Het team voert niet alleen de comfortzorg uit, maar draagt ook zorg voor de ontwikkeling en organisatie ervan en het verspreiden van de visie in het hele kinderziekenhuis. Dat proces begon ongeveer vier jaar geleden, vertelt kinderarts Lonneke Aarts.
“Kinderen hebben nu tijdens de procedure weer controle over de situatie”
“Toen hebben we hier in het Amalia tegen elkaar gezegd: dwang bij medische procedures bij kinderen, dat moeten we niet meer willen. Vanaf dat moment zijn we als team gaan zoeken naar manieren om procedures bij elk kind zo comfortabel mogelijk te laten verlopen, zonder te hoeven terugvallen op algehele narcose. Dat proces gaat nog steeds door. Hoe meer mogelijkheden je hebt, hoe gerichter je kunt kijken wat het beste bij elk kind past.”
“Bij dwang neem je het kind zijn zelfredzaamheid af”, zegt kinderverpleegkundige Carolien Thijs. “De zorgverleners bepalen dan wat er gebeurt. Dat kan leiden tot angst, stress en wantrouwen. De grote verandering is dat we de medische procedure nu samen met het kind doen. We nemen de controle niet meer volledig over.”
Inmiddels heeft het team een aantal werkprocessen opgezet om de comfortzorg zo goed mogelijk te laten verlopen. Het team bedenkt zelf eerst per kind en per procedure een plan van aanpak op maat. Lonneke Aarts en Mila Leeuwerik zijn daarbij op consultatiebasis beschikbaar.
Vertrouwd met het nieuwe denken
Voor de zekerheid is er behalve een plan A ook een plan B en een plan C. Vooraf heeft het team telefonisch contact met de ouders om informatie te verzamelen voor het plan en om ouders en kind goed voor te bereiden. Verder verzorgt het team scholing en instructies over comfortzorg voor collega’s. Aanvragers van een medische procedure onder sedatie vinden alle info en de aanvraagprocedure eenvoudig op het intranet.
Zo raken collega-zorgverleners in het Amalia, van medisch specialist tot vrijwilliger, vanzelf meer en meer vertrouwd met het nieuwe denken over medische procedures bij kinderen. Dat is ook nodig, zegt Lonneke Aarts.
“De kern van de nieuwe mindset is dat procedureel comfort altijd voorop staat, en niet de procedure. Dat betekent bijvoorbeeld dat je je als zorgverlener afvraagt of de procedure echt nodig is als een angstig kind weerstand blijft bieden. En dat je soms zelfs besluit om ervan af te zien, of een andere manier verzint om dezelfde informatie te krijgen. Ik zie die bereidheid bij steeds meer collega’s terug.”
En dat is bijzonder, zegt physician assistant kindergeneeskunde Philip van Haren. Want de druk om een procedure op het geplande moment uit te voeren is hoog.
Grote beslissing
“De wachtlijsten voor een MRI-scan bijvoorbeeld zijn best lang. Als een kind op het laatste moment toch absoluut niet geprikt wil worden voor het infuus met de contrastvloeistof, dan is het een grote beslissing om de procedure af te blazen. Toch zie je dat nu gebeuren.”
Hetzelfde geldt voor het smeren van verdovende crème op de poli kindergeneeskunde. Dat werd voorheen gezien als een hoop gedoe: het kostte veel tijd en het paste niet in het schema van de zorgverleners. “Maar nu is het helemaal omarmd.”
De druk om de medische procedure voorrang te geven kan ook van ouders komen, aldus Philip van Haren. “Dan zeggen zij: wij zijn er nu, we hebben nu tijd. Je moet dan goed uitleggen wat comfortzorg inhoudt en waarom het belangrijk is.”
“Comfortzorg is geen trucje, het vereist een goede organisatie en de juiste middelen”
In ziekenhuizen die nog niet zo ver zijn met comfortzorg, kan het voorkomen dat ouders juist boos worden als een procedure pijn doet bij een kind. Philip van Haren benadrukt dat steeds meer ziekenhuizen gelukkig aandacht hebben voor procedurele comfortzorg. Het betekent wel echt een nieuwe manier van werken, zegt hij.
“Als zorgverlener kun je niet zomaar beginnen met comfortzorg. Sedatie bijvoorbeeld is niet veilig als je geen compleet team klaar hebt staan en voldoende back-up geregeld hebt. Comfortzorg is geen trucje, het vereist een goede organisatie, de juiste middelen en een uitgebreide voorbereiding.”
Een uitzondering is het invoeren van helpend taalgebruik, zegt Philip van Haaren. “Dat is zo sterk en tegelijk zo makkelijk als je het eenmaal door hebt. Dat kan elk ziekenhuis in Nederland na een korte scholing gewoon invoeren.”
Nog lang niet tevreden
Het procedureel sedatieteam is trots op wat het tot nu toe tot stand heeft gebracht, maar is nog lang niet tevreden. “We zijn als team nu nog maar op twee dagdelen per week beschikbaar voor uitgebreide comfortzorg”, zegt Aafke Huitink-Verhoeven, physician assistant anesthesiologie. “Het mooiste zou zijn als we de hele week breed ingezet kunnen worden voor procedures zonder angst of pijn.”
Ook zou het team graag al het verzorgend personeel willen scholen in helpend taalgebruik en de SEH in staat willen stellen om meer comfortzorg te bieden aan kinderen. “Zo waaieren we steeds meer uit”, zegt Lonneke Aarts.
Volwassenzorg
En ja, de comfortzorg die kinderen nu krijgen, gun je ook volwassenen, zegt het team. Het gebruik van verdovende crème bijvoorbeeld zou heel goed standaard toegepast kunnen worden in de volwassenzorg als daar behoefte aan is. Toch staat comfortzorg daar nog in de kinderschoenen.
Medisch pedagogisch zorgverlener Eefke Heeres: “Wat dat betreft kunnen wij voor kinderen die naar de volwassenzorg overgaan nog veel betekenen. Jongeren met een chronische aandoening die nu vaste klant zijn van het sedatieprogramma, wil je eigenlijk klaarstomen om het weer zelf te durven en te kunnen, zonder sedatie. Het zou mooi zijn als we ze hun zelfredzaamheid weer kunnen teruggeven.”
Anderzijds wil je de transitie naar volwassenzorg ook op het gebied van bijvoorbeeld sedatie vloeiend laten verlopen, aldus Eefke Heeres. “Nu houdt de comfortzorg nog abrupt op voor hen.”
Gedrevenheid
Aan motivatie, energie en gedrevenheid heeft het team in ieder geval geen gebrek. De bron daarvan: het enorme verschil tussen een angstig kind en een kind dat zich comfortabel voelt. “Daar doe je het voor, je ziet gewoon hoe goed het werkt”, zegt kinderverpleegkundige Carolien Thijs.
“Het verschil met vroeger is dat kinderen tijdens de procedure weer controle hebben over de situatie. We zien regelmatig dat kinderen daardoor zoveel zelfvertrouwen krijgen dat we bijvoorbeeld de sedatie kunnen afbouwen. Zo trots als ze dan zijn! Fantastisch om te zien.”
Kind & Ziekenhuis door journalist Pieter Hoogesteijn
Meer over procedurele comfortzorg in het Amalia
Wil je meer weten over procedurele comfortzorg in het Amalia kinderziekenhuis? Ga naar: radboudumc.nl/patientenzorg/behandelingen/sedatie-bij-kinderen
Ben je zorgprofessional en wil je in contact komen met het procedureel sedatieteam van het Amalia? Mail naar info@kindenziekenhuis.nl, wij sturen je verzoek door.
Onderwijs in comfortzorg voor teams
Zorgteams kunnen bij het PROSA Kenniscentrum de opleiding Procedureel Comfort voor Kinderen volgen. In deze driedaagse cursus leren multidisciplinaire zorgteams alles over procedurele comfortzorg en het implementeren ervan in de eigen organisatie.
Op 8 en 9 september vindt in Maastricht het tweejaarlijkse internationale congres PROSA 2022 plaats, met onder meer internationaal erkende sprekers als Amy Baxter, Piet Leroy, Baruch Krauss en Frans de Waal.
Kind & Ziekenhuis werkt samen met het PROSA Kenniscentrum voor procedureel comfort en de Stichting Charlie Braveheart in het project Voorkomen van pijn, angst en dwang in de medische kindzorg.
